Архитектура древнего и раннесредневекового Азербайджана

ҝүман едирик ки , Ҹинҝир - баба гəдим баш аллаһ — Бөјүк Митра ола билəр . Бу , Митранын дағдан доғу луб , өлəндə дə гајаја илаһи даға , конкрет һалда Гобустанда Ҹинҝир - даға чеврилмəси һаггындакы гəдим əфсанəјə ујғундур . Нə үчүн мəһз бу гајада үч мə ' бəдин тəсвир едилдији ајдын олур , онлар санки симво лик олараг мүгəддəс Ҹинҝир - баба дағынын ады илə бағланан һəр шеји əһатə едəн , сонсуз аллаһы тəҹəс сүм етдирирди . Һəр үч мə ' бəдə мəхсус декоратив - дини символиканы өјрəнəрəк бу нəтиҹəјə ҝəлмəк олар ки , би ринҹи мə ' бəд Бөјүк Митраја һəср олунуб , икинҹи – Ҝөј аллаһынын һимајəси алтында олан једди планет аллаһына , үчүнҹү мə ' бəд исə Ҝүнəшə , Аја вə Ҝөјə һəср олунуб . Палеоестетика бөлмəси ме ' марлыг вə тəтбиги инҹəсəнəт əсəрлəринин декоратив тəртибатына , онларын символикасы вə тə ' јинатына һəср олунуб ки , бу да гəдим ме ' марлыг вə инҹəсəнəтин синтези јол ларыны үзə чыхармаға имкан верир . Газах рајонунда Ағстафа чајынын сол саһилиндə беш тəпə үзə чыхарылмышдыр , онларын мəдə ни тəбəгəлəриндə инкишаф етмиш əкинчилик мəдəнијјəти излəнир . Бу мəшһур чохтəбəгəли Баба - дəрвиш абидəсидир , орада дөрдүнҹү тəпəдə јашајыш еви , сон тунҹ вə дəмир дөврүнүн əввəллəринə аид едилəн алтарлы ( сəҹдəҝаһлы ) дини тикили үзə чыхарылмышдыр . Чох мараглы вə композисија бахымдан мүрəккəб алтар гурулушлары олан ики мə ' бəдин үзə чыхарылмасы бөјүк елми əһəмијјəтə маликдир . Онлардан бириндə Загафгазијанын мə ' бəдлəриндəн илк дəфə е . ə . II миниллијə аид ики планлы алтар композисијасы тапылмышдыр . Композисија Митранын башы һејкəли илə тамамланыр . Газах рајонунун 2 км - дə Сары - тəпə мəскəниндəки мə ' бəд бинасы илə Баба - дəрвиш мə ' бəдинин чох үмуми ҹəһəтлəри вардыр . Һəр үч мə ' бəддə алтарларын вə јерлəшҝəлəрин мəканҹа чохпланлы һəлли онларын һəр биринə олдугҹа дүшүнүлмүш бəдии мəрасим ифадəлилији верир . Баба дəрвиш вə Сары тəпə мə ' бəдлəриндə солјар символлар чох габарыг мүшаһидə олунур , ај символлары исə бир гəдəр зəифдир . Гəдим Азəрбајҹанын гала шəһəрлəри вə ситаделлəринин ( ич галаларын ) ме ' марлығы реҝионал һəҹми - фəза вə планлашма хүсусијјəтлəринə маликдир , онларын һəм дə Гəдим Шəргин галалары илə чох үмуми əламəтлəри вардыр . Гала шəһəрлəрин мараглы вə өзүнəмəхсус хүсусијјəтлəри илə сечилəн групуну Нахчыванын е . ə . II миниллијə аид мүдафиə комплекслəри (II Күлтəпə , Шəрур , Чалхан гала вə с .) тəшкил едир . Ширван — Абшеронун Хачен — Артсах , Газах вə бир чох башга шəһəрлəр групунун тикинтилəри дə диггəтə лајигдир . Антик вə илк орта əср Гафгаз Албанијасынын ме ' марлыг вə инҹəсəнəти олдугҹа мараглы , там орижинал инкишаф јолу кечмишдир . Христианлығын Гафгаз Албанијасында јајылмасы ерамызын I əсринə аид едилсə дə , апостол Јелисејин ( о Загафгазијада илк дəфə Гис вə ја Гишдə килсə тикдирмиш ) тəблиғаты сајəсиндə чар вə кнјазлар башда олмагла Албанија јалныз IV əсрин əввəлиндə христианлығы гəбул етмишдир . Хрис тианлыг дөвлəт дини олур , лакин ону һамылыгла гəбул етмиш Ҝүрҹүстан вə Ермəнистандан фəргли ола раг албан халгы христианлыгла јанашы гəдим аллаһлара — Митраја , Һөрмүзə вə башгаларына да сəҹдə едирди . Тəхминəн беш əср əрзиндə (IV — VIII) ҝөстəрилəн динлəрə е ' тигад едəн ваһид халгын мəдəниј јəти вə инҹəсəнəти паралел сурəтдə бир - биринə гаршылыглы тə ' сир ҝөстəрəрəк инкишаф едирди . VIII əсрдə əрəблəр ҝəркин мүбаризəдəн сонра Албанијаны , Ермəнистан вə Ҝүрҹүстаны ишғал едирлəр . Албанларын гејри - христиан олан һиссəсинə зорла ислам дини гəбул етдирилир . Јенидəн , узун иллəр боју Гафгаз Албанијасынын христиан вə мүсəлман əһалисинин ме ' марлығы вə инҹəсəнəти гаршылыглы тə ' сир шəраитиндə инкишаф едир . Дағлыг рајонларын əһалиси христианлара гəдəрки гəдим динлəрə е ' тигадына давам едир . О заман халг һəр ики динин əламəтлəрини дашыјан , адəтəн бүтпəрəст ме ' марлығын декоратив символикасы вə планлашма структуру илə чарпазлашан ( албан гəбристанларындакы мə ' бəдлəр вə бир чох хачдашлар буна мисал ола билəр ) орижинал вə өзүмлү ме ' марлыг вə инҹəсəнəт əсəрлəри јарадыр . Чохиллик тəдгигатлар вə гəдим мəскəн , јашајыш еви , дини , хатирə вə мүдафиə тикинтилəринин тəһлили неолитдəн илк орта əсрлəрə гəдəр бир сыра тарихи дөврлəри əһатə едəн бəрпа лајиһəлəри ( əллидəн артыг ) чəкмəјə имкан вермишдир . Бизим вердијимиз бəрпа лајиһəлəри санки əбəди итирил миш мəскəнлəрин вə тикилилəрин образларыны ме ' марлыг елминə гајтармышдыр . Монографија Азəрбајҹан ме ' марлығынын көклəрини излəмəјə , онун Гəдим Шəрг өлкəлəри илə јарадыҹылыг əлагəлəрини вə ҝенезисини , бу вə ја башга тип гəдим тикилилəрин јаранма сəбəблəрини тə ' јин етмəјə имкан верди .